مجید برزگر: با اصرار بر استانداردها به فیلم های بی هویت رسیدیم - وبلاگ واحدی

به گزارش ستاد خبری سی وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، کارگاه فیلمسازی مجید برزگر با عنوان تجربه فیلم کوتاه/ ماهیت فیلم کوتاه با نگاهی بر تاریخ سینمای ایران و ساخت آثار جشنواره ای، شب گذشته پنجشنبه 6 خرداد همزمان با دومین روز برگزاری سی وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، به صورت مجازی برگزار گردید.

برزگر در این کارگاه اعلام کرد: به عنوان کسی که در دانشگاه درس خواندم، فیلم ساختم، حوزه های مختلف سینما را تجربه کردم و سال هاست تدریس می کنم، باید بگویم یکی از چیزهایی که اهمیت دارد، مطالعه تاریخ سینمای ایران است که این را به همه فیلمسازان جوان و دانشجویان کارگردانی توصیه می کنم. خیلی مهم است که بدانیم در چه موقعیت، بستر یا زمینه ای فیلم می سازیم. به همین خاطر، شاید بخشی از فیلم هایی که در تجربه های سبکی یا ژانری سینمای ایران شکست می خورد، به این دلیل باشد که خیلی از فیلمسازان ما نمی دانند در چه موقعیتی کار می نمایند.

وی با ارائه شرحاتی درباره ورود سینما به ایران در زمان قاجار و سپس تغییر مدل استفاده از سینماتوگرافی در زمان پهلوی اظهار کرد: در آن موقع هرچند ما در دوره هایی، سینمای ملی داشتیم، اما اغلب دستخوش شرایط پیچیده ای شدیم که شاید متاثر از شرایط سیاسی و اجتماعی بود. از میانه دهه چهل و اوایل دهه پنجاه که بگذریم، در اواسط دهه پنجاه که آن دوران موسوم به سینمای فارسی است را شاید بتوان مهم ترین دوران سینمای ملی ایران نامید. ما سینمای فارسی، تماشاگر، ستاره، استودیوها، صف های طولانی و گردش مالی جدی سینما را داشتیم. گرچه آن سال ها دوره مهمی است، اما من خودم منتقد آن شکل فیلم ها هستم. بنابراین مهم است که یک دانشجو یا یک فیلمساز با آنالیز تاریخی، ببیند سینمای ایران چه فرازهایی را طی نموده و توانسته است خارج از جریان اصلی کار دیگری انجام دهد.

گل کردن سینمای مستقل ایران در دهه 40

او اعلام کرد که از اواخر دهه سی، سینمای مهم و رسمی ما آغاز می گردد، اگرچه به اعتقاد من تک ضرب های این جریان از فیلمی مثل حاجی آقا آکتور سینما ساخته اوانس اوگانیانس آغاز می گردد که اتفاقا متاثر از سبک رویاسازی سینمای هند، مصر و ترکیه آن دوران نیست، بلکه یک رئالیسم در آن وجود دارد و داستانی را روایت می نماید که حس می کنیم حقیقت دارد. اما از اواخر دهه سی جنسی از سینما در ایران آغاز می گردد که سعی می نماید خلاف جریان های متداول، فیلم بسازد و سینمای مستقل شکل می گیرد. این فرایند در دهه چهل گل می نماید، اواخر دهه چهل موج نوی سینمای ایران نام می گیرد و این فرایند در دهه پنجاه فوق العاده است، اما بعد از انقلاب از نو، سینما را اختراع و آغاز به بازسازی کردیم و به امروز رسیدیم. پیشنهاد من به دوستان فیلمسازم این است که این دوران تاریخی را آنالیز نمایند تا متوجه شوند که در چه جنسی از سینما تبحر داریم و می توانیم در آن ژانر فیلمساز متکی به خودمان باشیم. برای مثال آنالیز آثار سهراب شهید ثالث، آقای کیارستمی و افراد مختلف در آن دوران برایم جالب بود و دوست داشتم، بدانم به چه چیزی اهمیت می دادند، من کجای این سینما ایستاده ام، پشت سر من چه جریان فکری و فرمی مهمی وجود دارد و من می خواهم کجای این معادله قرار بگیرم؟

تهیه نماینده مامان اظهار کرد: گاهی بعضی از دوستان فرم و تکنیک را با هم اشتباه می گیرند. مثلا در دهه نود، همه فیلم ها از استانداردهای خوبی برخوردار بودند، الان تدوین، فیلمبرداری، نور و صدا همه چیز درجه یک است، اما چرا آن اتفاقی که در دهه شصت و در اواسط جنگ افتاد در دهه نود در این آرامش رخ نداد؟ من حس می کنم علتش این است که همه درگیر مفهومی به نام تکنیک شدند و به این فکر کردند که فیلم هایی بسازیم که از لحاظ فنی استاندارد باشد و مو لای درزش نرود، اما این استاندارد به چه دردی خورد؟ ما هرچقدر فیلم های استاندارد ساختیم، در مقابل افراد دیگری بودند که استانداردها را بالا بردند. برای اینکه به آن تکنیک برسیم کوشش کردیم اما در نهایت به فیلم های بی هویت رسیدیم. مثلا شما در فیلم ها لحن کارگردان را نمی بینید، درحالی که با دیدن یک پلان از فیلم های فیلمسازان قدیمی مثل شهید ثالث، مهرجویی، بیضایی، می توانید تشخیص دهید که این فیلم برای کیست. البته من مخالفتی با سینمای صنعتی ندارم و معتقدم آن هم باید جلو برود، اما من باتوجه به این مسائل جایگاهم را در سینمای مستقل یافتم.

سبکی از سینما که به آن علاقه دارم

او در این خصوص که چرا وقتی در مقام تهیه نماینده قرار می گیرد؛ فیلم هایی نزدیک به لحن کارگردانی خود تهیه می نماید، گفت: چون علایق شخصی ام، مربوط به آن سبک سینماست و بعضا به مسائل بین رشته ای هنر علاقه مند بودم، مثلا از ادبیات، شعر و نقاشی خوشم می آمد، ارتباطم با این موضوعات و جمع کردن آنها در یک بستر به اسم سینما، باعث ایجاد یک سری مولفه ها برای خودم شد. مثلاً سعی کردم داستان های ساده آدم های معمولی را با دقت بسازم. من طبیعتاً مایل نیستم تهیه نماینده فیلم کمدی باشم، برای اینکه نسبتی با آن گونه از فیلم ها ندارم. البته آن فیلم ها، سرجای خودش باارزش هستند اما من با افرادی از جنس خودم کار می کنم. فیلم های آن مدلی، تهیه نمایندگان خودش را دارد و جنس فیلم هایی که من تهیه می کنم به گونه ایست که کمتر کسی حوصله و ریسک ساختشان را دارد.

کارگردان ابر بارانش گرفته شرح داد: هرچند شرایط مالی، سیاسی و نگاه ایدئولوژیک به سینما تغییر نموده اما سینمای مستقل روز به روز تنهاتر شده و امروز دیگر تقریبا این سینما از دست رفته است. به دلیل شرایط مالی، سینما خیلی گران شده. وقتی یک فیلم مستقل دو میلیارد تومان از آب درمی آید، دیگر نمی توان آن را مستقل نامید. یک موقعی فاصله ها زیاد بود، مثلاً می گفتیم اگر شما با دو میلیارد تومان فیلم ساختید، ما در این ژانر با هفتاد میلیون تومان فیلم ساختیم. مثلا من پرویز را هفت سال پیش با نود میلیون تومان ساختم، ولی الان ساخت چنین فیلمی با یک و نیم تا دو میلیارد تومان هم شدنی نیست. این باعث می گردد به ناچار در فیلم ها هنرپیشه مطرح داشته باشید، قصه معقول تری داشته باشید تا راحت وارد چرخه اکران شوید. البته شاید هنوز راه هایی باشد که بتواند سینماگر مستقل را عاصی تر کند که ناگهان زیر همه چیز بزند و بتواند برای خودش با شرایط ساده تری فیلم بسازد.

متهم می شویم به ساخت فیلم های جشنواره ای!

برزگر درباره اصطلاح فیلم های جشنواره ای که به بعضی از آثار، ازجمله فیلم های خودش اطلاق می گردد گفت: در تمام این سال ها، ما و بعضی دیگر به این محکوم شدیم که جشنواره ها به ما سفارش می دهند و برای آنها کار می سازیم، درحالی که این طور نیست و اصلا من نگران نیستم که به ساخت فیلم های جشنواره ای متهم شوم، چون به هر حال آن هم یک شکلی از بازار سینما و یک جور هدف گذاری است. به هرحال، فیلم یا برای مخاطب وسیع ساخته می گردد یا برای مخاطب خاص. نقد من به سینمای ایران، این است که صاحبان هفتاد درصد از آثار نمی دانند این فیلم ها برای چه ساخته می شوند. به همین دلیل، نه تبدیل به فیلم پرفروش داخلی می شوند و نه راه به جایی پیدا می نمایند. من مخاطبم را دست کم نمی گیرم و برای مخاطبی فیلم می سازم که سلیقه اش را دوست دارم.

وی اضافه کرد: مثلا تنها مقصد فیلم کوتاه؛ جشنواره است، فیلم کوتاه در هیچ کجای جهان اکران نمی گردد و در بهترین حالت ممکن است شبکه های تلویزیونی این آثار را پخش نمایند. ما شاید جز معدود کشورهایی هستیم که در سینمای هنر و تجربه فیلم کوتاه اکران می کنیم، در بیشتر کشورهای جهان حامی فیلم کوتاه؛ تلویزیون ها هستند. یعنی شبکه ها فیلم فراوری می نمایند. خطری که چند سالی است در فیلم کوتاه ما به وجود آمده، این است که خیلی شبیه به فیلم های داستانی بلند ساخته می شوند و گویا پلانی از یک اثر بلند هستند. بعضی در آثار کوتاه، سراغ فیلمبردارها و صدابردارهای عظیم و عوامل مهم می فرایند، در حالی که فیلم کوتاه آن بازیگوشی، شیطنت و نترس بودن در برخورد با سینما را می خواهد که شهید ثالث و آقای کیارستمی داشتند. به هر حال مقصد این فیلم ها جشنواره ها و مخاطبانشان خاص است، این فیلم ها چون ارزان هستند بازار شان را در آن فضاها پیدا می نمایند. حالا اینکه کسی متهم گردد که مردمش را فراموش نموده و ضد مردمی فیلم می سازد، اشتباه است.

او در بخش دیگر از صحبت هایش با بیان اینکه هنر و تجربه در ایران تجربه خیلی خوبی بود، گفت: آقای کیارستمی می گفت که سال به سال مخاطبانم کمتر شد، چون سال به سال حتی شبیه به خودم هم فیلم نساختم. او فیلمسازی بود که از تجربه کردن نمی ترسید. اما در حال حاضر انتظاراتی از فیلمسازان داریم که باعث می گردد خیلی از کارگردان های ما به ورطه تکرار بیافتند و هرسال چیزی شبیه به کارهای قبلی بسازند و این آفت عظیمی برای سینمای مستقل ماست.

سی وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، از 5 تا 12 خرداد 1400 به دبیری محمدمهدی عسگرپور نویسنده، کارگردان و تهیه نماینده سینما در تهران، در حال برگزاری است.