کشف سیستم آبرسانی پیچیده دوره ایلخانی در شهر بلقیس - وبلاگ واحدی

علیرضا نجفی مدیر پایگاه شهر تاریخی بلقیس بیان کرد:

فصل هفتم کاوش شهر تاریخی بلقیس اسفراین از اوایل اردیبهشت ماه تا اوایل تیرماه سال 94 به همت پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی بلقیس اسفراین به مدت دو ماه انجام شد.

وی اعتبار تخصیص یافته را بالغ بر700 میلیون ریال عنوان نمود واضافه نمود :

4 کارشناس باستان شناسی در این کاوش به همراه یک سرپرست ما را همراهی می کردند. این کاوش ها در دو بخش یکی در محدوده شارستان با تاکید بر تپه منار با هدف معین کردن کاربری و تکمیل فضاهای کاوش شده در فصول گذشته و دیگری در بخش داخل ارگ با هدف شناخت و آگاهی از ساختار معماری داخلی ارگ و فضاهای مسکونی موجود در آن صورت گرفت.

نجفی در زمینه نتایج و کشفیات تپه منار گفت:

در شارستان در بخش معروف تپه منار یک صحن بزرگ با رواق های پیرامونی با یک ورودی آجر فرش که ایوان آن مزین به گچبری های از نوع برهشته است و در نوع خود از بی نظیرترین گچبرهای دوران اسلامی در دوره ایلخانان به شمار می رود، کشف شد. ادامه تالار ستون دار (شبستان مسجد) و یک سیستم آبرسانی (قنات) نیز از دیگر موارد کشف شده در تپه منار است.

مدیر پایگاه شهر تاریخی بلقیس در مورد ویژگی تالار اضافه نمود:

تالار ستون دار از دو جهت شمالی و جنوبی با دیوار ضخیم احاطه شده و گستردگی آن به سمت شرقی و غربی است که داخل این تالار 16 ستون آجری به ابعاد 1×1 متر قرار گرفته و کاربری این سازه به علت گستردگی احتیاج به کاوش های باستان شناسی دارد.

وی درخصوص سیستم آبرسانی نیز گفت:

سیستم آبرسانی (قنات) که از جبهه شرقی تالار ستون دار کشف شد که به سمت شمالی- جنوبی با تنبوشه های بزرگ (کول) به ابعاد 16 سانتی متر عرض و 5 سانتی متر ضخامت توسعه دارد برای مقاومت بیشتر این سازه اطراف تنبوشه ها را با ملاتی از گل که بسیار سخت و محکم است پوشانده و بعلاوه برای مقاومت در مقابل فشار وارده از سطح زمین ابتدا روی کول ها را با کول های شکسته و قطعات آجر پوشانده و سپس روی آن را با یک ردیف آجر با ملات گل کار نموده اند.

نجفی بعلاوه ادامه داد:

وسط این سیستم آبرسانی دریچه ای به صورت نیم دایره وجود دارد که با آجرهایی به ابعاد 5×13×25 ساخته شده که محلی برای لایروبی و برداشت آب بوده است. از لحاظ کاربری این سازه احتمالا در گذشته یکی از قنات های شهر کهن اسفراین جهت تامین آب شهر محسوب می شده که در متون تاریخی نیز به این قنات ها اشاره شده است.

احمد نیک گفتار سرپرست هیات کاوش نیز در مورد کشفیات داخل ارگ گفت:

از مهم ترین کشفیات داخل ارگ می توان به یک حیاط مرکزی اشاره نمود که تمام درگاهی های منازل مسکونی که در فصل ششم بدست آمد به این فضا منتهی می گردد. در این حیاط یک سیستم آبرسانی پیچیده و منظم که شامل یک حوض انبار به ابعاد 270×320 سانتی متر و ارتفاع 150 سانتی متر دارای دیواری از جنس شفته آهک به ضخامت 25 سانتی متر که سطح دیوار مزین به اندود ساروج و کف آن آجر فرش است.

وی با اشاره به این کشفیات که مربوط به دوره ایلخانی وصفوی است، گفت:

با توجه به شواهد موجود آب این حوض انبار به وسیله یک سیستم آب رسانی از نوع تنبوشه ای که داغ های از تنبوشه در مسیر آب رسانی به جای مانده تهیه شده بود.

وی اضافه نمود:

درمورد منبع تامین آب آن به علت نبود گستردگی کاوش هیچ اظهار نظر قطعی نمی توان کرد اما می توان احتمال داد آب به وسیله خندق موجود در پیرامون ارگ به وسیله تنبوشه هایی از جنس سفال وارد یک برکه می شده که پس از رسوب گذاری گل و لای و زلال شدن آب به وسیله تنبوشه دیگر وارد حوض انبار می شده است. این حوض انبار علاوه بر منبع تامین آب ساکنان با توجه به قرار گرفتن در مسیر جهت وزش باد و درگاهی های منازل می توانسته به عنوان خنک کننده منازل هم کاربری داشته باشد بعلاوه با توجه به شواهد موجود و آثار بدست آمده پیرامون حوض انبار و محوطه حیاط با آجرهای به ابعاد5×21×21سانتی متر پوشانده شده بود.

سرپرست هیات کاوش یادآور شد:

چند منزل مسکونی نیز با کف گچی و کوبیده با دیوارهای از خشت با پی چینه ای و سنگی و با خشت هایی به ابعاد 5×25×25 سانتی متر با ملاط گل ساخته شده اند و برای اندود دیوار ها از گچ،کاه گل و گل اخری استفاده شده است.

شهر تاریخی اسفراین معروف به شهر بلقیس در فاصله سه کیلومتری جنوب شهر کنونی اسفراین با گستره حدود 180 هکتار واقع شده که شامل ارگ و خندق پیرامون آن، شارستان، ویرانه های معروف به تپه منار (مسجد جامع)، مقبره شیخ آذری، قسمت صنعتی شهر، آب انبار، کاروانسرا، مجموعه معروف به یخدان ها و یک گورستان وسیع در نزدیکی دروازه شرقی است. منبع: میراث آریا

منبع: کجارو