گزارش، ظهور مجدد چالش الفبای روسی، لاتین در قرقیزستان - وبلاگ واحدی

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، با پیروزی بلشویک ها در پی انقلاب اکتبر 1918، به مرور فرهنگ و آموزه های روسی در سرتاسر خاک شوروی سابق گسترش یافت که این روند به روسی سازی (усификация) شهرت یافت. اگرچه رویکردهای ایجابی بسکمک در سبک زندگی، موسیقی، هنر، کتاب و کتابخوانی، فرهنگ عمومی، زبان و حتی پوشش از سوی مسکو در جمهوری ها در پیش گرفته می شدد، اما تحمیل الفبایر سیریلیک را می توان مهم ترین و مبنایی ترین اقدام روس ها در نظر گفت. این اقدام علاوه بر بسط نفوذ زبان و فرهنگ روسی، ارتباط مردم منطقه با عقبه و میراث خود را نیز قطع می کرد.

با این حال پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری ها، کم کم روند روسی زدایی در این کشورها آغاز شد. این روند در چارچوب ملی گرایی و بسط فرهنگ، تاریخ و ارزش های بومی و عمدتا قومی کشورها صورت گرفت. تغییر الفبا یکی از مهم ترین، پرچالش ترین و پرهزینه ترین بخش های این روند بود. چرا که در وهله نخست این کشورها شاهد مقاومت از سوی روسیه و احساس خطر اقلیت های پرنفوذ روس بودند. همچنین اجرای چنین برنامه ای نیازمند یک فرایند آموزش همگانی و برنامه ای منسجم برای تبدیل ادبیات مکتوب کشور به الفبای جدید با هزینه ای هنگفت بود.

ترکمنستان اولین کشوری بود که این فرایند را بدون چالشی جدی اجرا کرد. پس از آن ازبکستان نیز اگرچه الفبای لاتین را به عنوان الفبای رسمی کشور تصویب کرد، اما روند انتقال به آن از سال 2000 به بعد با سخت گیری کریم اف آغاز شد و به تدریج این امر همچنان در جریان است. در قزاقستان اما با توجه به اقلیت بزرگ تر روس زبان ها، این فرایند با طمانینه بیشتری صورت گرفت. در استراتژی 2050 این کشور، گام های محافظه کارانه و شمرده برای گذار به الفبای لاتین پیش بینی شده است. هم اکنون برخی اقدامات ایجابی در این راستا در قزاقستان در دست اجراست.

با این حال قرقیزستان و تاجیکستان دو کشوری هستند که در این زمینه اقدامات جدی تری را صورت نداده اند. در تاجیکستان موضوع الفبای نیاکان همچنان به یک گفتمان عمومی تبدیل نشده و عزمی جدی برای گذار از الفبای سیریلیک مشاهده نمی شود. در قرقیزستان نیز این موضوع شدیدتر به چشم می خورد. اگرچه در دهه 1990 میلادی با تلاش های ترکیه گفتمان تغییر الفبا به لاتین در این کشور مطرح شد، اما نتیجه ای در بر نداشت و با بروز بحران های سیاسی دهه نخست 2000، این موضوع تا حدودی به حاشیه رفت. با این حال به نظر می رسد این موضوع دوباره به جریان افتاده است.

هفته گذشته بود که کانیبیک ایساکوف، وزیر آموزش و پرورش قرقیزستان در یک نشست پارلمانی با نمایندگان مجلس این کشور صریحا اعلام کرده بود که حامی گذار از الفبای سیریلیک به الفبای لاتین است. وی یکی از علل این موضوع را نیز همگرایی بیشتر با کشورهای ترک زبان و هویت یابی ملی قرقیزها عنوان کرده بود. این اقدام وزیر آموزش در حالی صورت می گیرد که مباحث پیشین در این زمینه نیز بی نتیجه مانده بود.

با این حال نکته جالب توجه در این زمینه، واکنش سورانبای جین بیک اف، رئیس جمهوری این کشور به این موضع گیری است. در پی این اظهارات بود که وی دیداری با نظرگل اشیکیف، رئیس کمیسیون دولتی زبان در نهاد ریاست جمهوری این کشور ترتیب داد. در این دیدار که در آستانه سی مین سالگرد تصویب قانون زبان ملی جمهوری قرقیز صورت گرفته بود، رئیس کمیسیون مذکور برنامه های این کشور برای توسعه زبان بومی در بازه 2014 تا 2020 را ارائه داد. جین بیک اف در این دیدار با تاکید بر اهمیت تقویت زبان قرقیزی در این کشور (با توجه به حضور اقلیت های قومی روس و ازبک در شمال و جنوب قرقیزستان)، ضمن اشاره به مباحث اخیر پیرامون تغییر الفبای رسمی این کشور به الفبای لاتین، گفت در حال حاضر نیازی برای تغییر به الفبای لاتین وجود ندارد. رئیس جمهور قرقیزستان همچنین تصریح کرده بود: ظرفیت های علمی و فرهنگی کشور به موفقیت هایی بر پایه الفبای سیریلیک دست یافت است. بدون اتلاف وقت و بحث های غیرضروری، ما می بایست از فرصت ها برای دستیابی به اهداف خود و توسعه، استفاده کنیم. این موضوع در دوره ریاست جمهوری آلماس بیک آتامبایف نیز مطرح شده و او نیز گفته بود تغییر الفبا در کوتاه مدت هرگز امکان پذیر نیست.

این اظهار نظر رئیس جمهور قرقیزستان در حالی صورت می گیرد که از ابتدای استقلال قرقیزستان، یک روند بسیار تاثیرگذار در این کشور، بهره مندی از کمک های نقدی و غیرنقدی مسکو بوده است. بدون دریافت کمک های روسیه، این کشور به مشکلاتی جدی بر می خورد. مقامات کرملین نیز بعضا به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم هشدارهایی را پیرامون تغییر الفبا به قرقیزستان ارسال کرده بودند. این موضوع در حالی است که تجربه ازبکستان نیز نشان گر هزینه بر بودن چنین روندی در کشور است. لذا، با توجه به منابع اقتصادی مورد نیاز برای این کار، تهدید تلویحی مسکو در زمینه احتمال محرومیت از کمک های اقتصادی و غیراقتصادی، و بحرن اقتصادی و بدهی های خارجی که طی این سال ها قرقیزستان با آن روبرو است، می تواند اصلی ترین عامل اتخاذ چنین موضعی از سوی روسای جمهور این کشور باشد.

با این حال به نظر می رسد تلاش های ترکیه و تمایل گروه های ملی گرای قرقیز موجب شده تا حداقل در سطح گفتمانی، چنین موضوعی در افکار عمومی و محافل سیاسی قرقیز وجود داشته باشد. قرقیزستان از دهه 1990 به عضویت اتحادیه کشورهای ترک زبان در آمده و مناسبات بسیار گسترده ای با ترکیه دارد. فعالیت جریان های ترک زبان نظیر گولن و جریانات فرهنگی وابسته به دولت ترکیه نیز بستر مناسبی برای این موضوع فراهم کرده اند. تاسیس دانشگاه ترکی- قرقیزی ماناس در سال 1995 میلادی نیز تاثیر قابل توجهی بر این فرایند گذارده است.